«مجلۀ ایرانی حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی» برآمده از بیش از دو دهه تجربۀ پژوهشی و آموزشی در چند حوزه است.
حوزۀ نخست علم و فناوری است. ایران، همانند دیگر کشورهای در حال توسعه، به‌سرعت در پی تأسیس و توسعۀ شاخه‌های جدید علمی و فناوری بوده است. این کوشش با عرصه‌های گوناگون حیات فردی و اجتماعی آدمیان در رابطه‌ای تنگاتنگ و پیچیده بوده است: از آزمایش‌ها و غربالگری‌های ژنتیک پیش از انعقاد نطفۀ انسان تا پیوند اعضا پس از مرگ مغزی و از آزمایش‌های دشوار بر حیوانات، در خطر قرار دادن محیط زیست و سلامت انسان تا تولید محصولات نانو، تراریخته و دستکاری‌شدۀ ژنتیک. اگرچه کوشش‌های علمی و فناورانه منافع و خدماتی را به همراه داشته‌اند ـ مانند کمک به درمان ناباروری، سلول‌درمانی یا تقویت نیروهای آدمی ـ مشکلاتی هنجاری را نیز به نوبۀ خود پیش آورده‌اند.
دوم، و در ارتباط تنگاتنگ با حوزۀ نخست، ناگزیر کوشش‌هایی فکری برای حل مشکلات هنجاری مرتبط با آن پیشرفت‌ها صورت گرفته‌اند. این کوشش‌ها هم در راستای تحلیل اخلاقی مشکلات، در بستر و زمینۀ باورهای جهانی و بومی، بوده (مانند تبیین و تحلیل نسب کودکان حاصل از فناوری‌های نوین کمک باروری) و هم در جست‌وجوی ارائۀ راه‌حل‌های الزام‌آور حقوقی در مواردی که بدون این راه‌حل‌ها اختلافات و خطرات مربوط بسیار بیشتر و جدی‌تر میشوند (مانند حفظ تنوع گونه‌های زیستی یا لزوم رعایت ایمنی زیستی در مقابل خطرات گستردۀ محصولات نانوبیوتکنولوژی). از این رو، حوزۀ دوجزئیِ اخلاق و حقوق نیز پابه‌پای علم و فناوری تطور و رشد یافته است.
سوم، حوزۀ اخلاق و حقوق به نوبۀ خود هم به مسائل سنتی پزشکی، مانند سقط جنین و محرمانگی، مربوط‌اند و هم با مسائل جدید برآمده از فناوری زیستی، مانند سلول‌درمانی، شبیه‌سازی و تولید سلاح‌ها و تروریسم زیستی روبه‌رو شده‌اند. به دیگر سخن، در زمینه‌های حاضر، اخلاق و حقوق هم قید «پزشکی» می‌گیرند و هم قید «زیستی». بنابراین، چهار زیرحوزۀ تخصصیِ اخلاق پزشکی، حقوق پزشکی، اخلاق زیستی و حقوق زیستی آرام‌آرام شکل گرفته‌اند.
بر این اساس، طی دو دهۀ گذشته، شاهد ظهور و بروز مؤسسه‌ها و نشریه‌های تخصصی در هر یک از چهار زیرحوزۀ یادشده بوده‌ایم. هر یک از آنها سعی در شکل‌دهی و انتشار نظرات و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در زیرحوزۀ مورد نظر خود را داشته‌اند. با این حال، شکل‌دهی و انتشار نظرات و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در همۀ چهار جزء پیش‌گفته یکجا تاکنون موقع و مقام مناسبی نیافته است، چرا که آشکارا فهم و حل مشکلات یادشده بدون همیاری و دادوستد میان رشته‌های دخیل در این قلمرو، مانند علم و زیست‌فناوری و حقوق و اخلاق، نشدنی است. این مجله برای فراهم آوردن آن موقع و مقام شکل گرفته است.
بنابراین، مجلة حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی با آگاهی از تمایزهای روشن میان حقوق و اخلاق و نیز علوم پزشکی و زیستی و با قصد انتشار نظرات و نظریه‌های میان‌رشته‌ای (علوم پایه، علوم پزشکی، علوم مهندسی، فلسفه، الهیات، حقوق و علوم انسانی/ اجتماعی) در پی فراهم آوردن زمینۀ تعاطی افکار و فرصت پیش نهادن اندیشه‌های کاربردی و نظری در قلمرو گسترده و پیچیدۀ یادشده است. بنا بر آن است که هر دو فصل یک شماره از این مجله منتشر شود. همچنین، پس از دو شماره به زبان فارسی یک شماره به زبان انگلیسی منتشر خواهد شد، ان‌شاءالله. با روی باز از همۀ محققان و نویسندگان در حوزۀ وسیع حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی صمیمانه دعوت می‌کنیم با ما همراه شوند و افتخار انتشار نظرات و دستاوردهای فکری خود را به ما بدهند.
سخن سردبیر
مقالۀ پژوهشی | صفحات: ۱ - ۱
- محمد راسخ - استاد دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی [rasekh.m@gmail.com]