مقدمه
ایمنی بیمار در سیستم مراقبتهای بهداشتی- درمانی یکی از شاخص‌های مهم در کنترل کیفیت ارائۀ خدمات و عامل بقای این سیستم‌ها است (1). افزایش طرح پرونده‌های مربوط به خطاهای پزشکی باعث افزایش نگرانی عمومی دربارۀ ایمن بودن مراکز ارائۀ خدمات پزشکی شده است (2). یکی از عوامل تهدیدکنندۀ ایمنی بیماران، رعایت‌نکردنِ استانداردهای بیمارستانی است که از شایع‌ترین آنها می‌توان به خطاهای دارویی اشاره کرد (3). خطای دارویی به هرگونه حادثۀ قابل پیشگیری در طی مراحل فرایند دارو درمانی اطلاق می‌شود که می‌تواند منجر به استفادۀ ناصحیح از دارو یا آسیب به بیمار شود (4). خطای دارویی رخدادی شایع و برای بیمار بالقوه خطرناک است؛ به‌طوری که از آن به‌عنوان نشانگر ایمنی بیمار استفاده می‌شود (5). امروزه اشتباهات دارویی به‌علت شیوع بالاو خطرات احتمالی آن برای بیماران، که می‌تواند منجر به صدمات جدی و حتی مرگ بیماران شود، مشکلی جهانی است. این خطا در زمرۀ یکی از پنج دسته خطاهای پزشکی طبقه‌بندی‌شده از سوی موسسۀ پزشکی آمریکا قرار دارد (6). سالانه 2/2 میلیون نفر به‌علت خطای دارویی دچار صدمه می‌شوند. از این میان 106 هزار بیمار بستری در بیمارستان به‌علت خطای دارویی می‌میرند (7). بیماران صدمه‌دیده از اشتباهات دارویی در 30 درصد موارد می‌میرند یا برای مدتی بیش از 6 ماه ناتوان می‌شوند (8). هزینۀ سالانۀ مرگ‌ومیر و بیماری ناشی از اشتباهات دارویی در امریکا تقریباً بین 6/1 تا 6/5 بیلیون دلار تخمین زده شده که بیشتر این هزینه‌ها شامل بستری‌شدن در بیمارستان به‌علت استفادۀ نامناسب از داروها، عدم دریافت داروی مناسب، استفاده از داروی نامناسب و عوارض ناخواستۀ دارویی است (9).
تجویز دارو کاری گروهی و فرایندی حساس و پیچیده است. اشتباهات دارویی در هر یک از مراحل این فرایند ممکن است رخ دهد (10). خطاهاي دارويي زماني رخ می‌دهند که هنگام دادن دارو يک يا چند اصل از اصول پنجگانۀ دارودادن، یعنی بيمار صحيح، دوز صحيح، داروي صحيح، زمان مناسب و روش صحيح نقض شود (11). هرچند خطای دارویی ممکن است در تخصص‌های مختلف پزشکی و مراقبت اتفاق افتد، اما احتمال بروز این خطاها از سوی پرستاران بیشتر از دیگران است (12). پرستاران از بزرگ‌ترین گروه‌های ارائه‌دهندۀ مراقبتهای بهداشتی و درمانی به شمار می‌روند، بنابراين کيفيت مراقبتهای بهداشتي و درمانی به ميزان زيادي بستگي به کار پرستاران خواهد داشت (13). یکی از نقش‌های مراقبتی و درمانی پرستاران، اجرای مراقبتهای دارویی است (14). اجرای این عنوان بخش مهمی از فرایند درمان و مستلزم مهارت، تکنیک و توجهات خاصی است (10). با توجه به اهمیت مراقبتهای دارویی و نقش اصلیِ پرستاران در فرایند دارودهی به بیمار پرستاران مسئولیت بسیار مهمی در جلوگیري از وقوع خطاهاي دارویی دارند (15).
نقش پرستاران در فرایند دارودهی عبارت است از دادن داروي صحیح به بیمار، در زمان مناسب با دوز مناسب و روش مناسب، ارزیابی و حمایت از اثرات مطلوب آن، اصلاح کار در زمان بروز اثرات نامطلوب و ثبت صحیح و آموزش در مورد چگونگی دادن داروي صحیح به بیمار؛ اما متأسفانه برخی پرستاران این امر مهم را نادیده می‌گیرند (16). چنانکه آمارها نیز از بروز سالانه حدود 1/5 میلیون مورد اشتباه پرستاران در ارائة مراقبت دارویی در آمریکا خبر می‌دهد (17). نتایج مطالعۀ طاهری و همکاران نیز نشان داد که بیش از نیمی از پرستاران ایرانی در طول فعالیت کاری خود دست‌کم یک‌بار در فرایند دارودهی به بیمار دچار اشتباه شده‌اند (10).
اجرای دستورات دارویی از وظایفِ اصلی پرستاران محسوب می‌شود، به‌طوری که حدود 40 درصد از زمان کاری آنها را به خود اختصاص می‌دهد (13). انجام درست دستورات دارویی مستلزم دانش و آگاهی کافی پرستاران از انواع داروها، تصمیم‌گیری مناسب و عملکرد صحیح آن‌هاست (10). دانش داروشناسی اهمیت زیادی در مراقبتهای پرستاری دارد و قسمت مهمی از عملکرد بالینی پرستاران را شکل می‌دهد (18). پرستاران برای ارزیابی بیماران قبل از دریافت دارو، تجویز ایمن و مؤثر داروها، نظارت و ارزیابی اثرات و عوارض ناخواستۀ داروها، آموزش به بیمار و خانوادۀ او در مورد زمان و چگونگی دریافت داروها، علت تجویز دارو، انتظارات از دارو، همکاري مؤثرتر با دیگر اعضای گروه درمـان برای رفع خطرات احتمالی و تنظیم برنامه‌هاي ترخیص، به مهارت و دانش داروشناسی نیاز دارند (20، 19).
دارودادن یکی از مهارت‌های پایه‌ای در پرســتاری اســت که نیاز به فن و مهارت لازم و توجه به پیشــرفت در بهبــودی بیمار و امنیت او دارد (21).
تجویــز مؤثر و ایمن داروها نیازمند دانــش در زمینه‌های مختلف، از جملــه دانش تئوری و بالینی تجویز دارو، دانش داروشناســی و توانایی محاسبة بالینی داروها است. به‌علاوه، پرستار باید اطلاعاتی دربارۀ تشخیص بیماری، سن و وضعیت عمومی بیمار داشته باشد (18). آگاهی از احتیاط‌های مربوط به داروها و توجه به آنها یكی از عوامل افزایش كیفیت مراقبتهای پرســتاری در امر دارودرمانی به شمار می‌آید (19). مطالعات انجام‌شده در زمینة دانش داروشناسی نشان می‌دهد که آگاهی و دانش داروشناسی پرستاران رضایت‌بخش نیست (23، 22).
در سال‌های اخیر، به‌رغم پیشرفت‌های روزافزون در حیطۀ علوم پزشکی و فناوری‌های جدید، نگرانی‌های اخلاقی مرتبط با سلامت رو به افزایش است (25، 24). هرچند رعایت اخلاق در همۀ مشاغل ضروری است، اما در حرفۀ پرستاری این عامل به‌دلیل آسیب‌پذیری و شرایط خاص بیماران مهم‌تر است، به‌طوری که «اخلاق مراقبت» که رویکردی کلی و البته نوظهور در اخلاق است، در رشتۀ پرستاری جایگاهی برجسته دارد. پرستاران در محیط‌های بالینی اغلب با چالش‌های فراوان و تصمیم‌های پیچیدة اخلاقی مواجه‌اند. دانش و آگاهی‌های مراقبتیِ پرستاران، نقشی مؤثر در بهبود بیماران و بازگشت سلامت آنان دارد (27، 26). مطالعات انجام‌شده نشان‌دهندۀ ناکافی‌بودنِ دانش داروشناسی پرستاران است (28). با توجه به اهمیت نقش پرستاران در مدیریت دارو و درمان بیماران در بیمارستان و مراکز درمانی، به نظر می‌رسد باید به افزایش دانش و آگاهی این افراد بیشتر توجه شود. این مطالعه با هدف بررسی میزان دانش دارویی پرستاران بخش‌های بستری بیمارستان قلب شهید رجایی تهران و اهمیت آن در رعایت اخلاق مراقبت انجام شده است.
روش‌ها
این مطالعه به‌صورت توصیفی- تحلیلی انجام شد. جامعۀ پژوهش پرستاران شاغل در بخش‌های بستری بیمارستان قلب شهید رجایی تهران در سال 1395 بود. با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌بندی‌شده به تناسب تعداد افراد شاغل در بخش‌های مختلف، 230 نفر انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه، داشتنِ یک‌سال سابقۀ کار در بیمارستان، پرستار ثابتِ بخش بودن، تمام‌وقت بودن و داشتن مدرک کارشناسی و بالاتر بود. ابزار جمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامۀ محقق‌ساختۀ مربوط به اطلاعات جمعیت‌شناختی و پرسشنامۀ مربوط به دانش دارویی پرستاران بود.
پرسشنامۀ جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، تحصیلات، شرکت در کلاس‌های آموزشی، سابقۀ کار و سابقۀ کار در بخش فعلی بود. پرسشنامۀ مربوط به سنجش دانش داروشناسی حیطه‌های مختلف داروشناسی شامل سازوکار دارویی، دسته دارویی، عوارض دارویی و مراقبت پرستاری را دربرمی‌گیرد. به‌طور کلی پرسشنامه دارای 17 گویه بود که دستۀ دارویی (4 گویه)، مراقبت پرستاری (5 گویه)، عارضۀ دارویی (5 گویه) و سازوکار دارویی (3 گویه) را شامل می‌شد. نحوة نمره‌دهی به این صورت بود که برای پاسخ صحیح امتیاز یک و پاسخ غلط امتیاز صفر در نظر گرفته شد. حداقل نمرۀ اکتسابی 0 و حداکثر نمرۀ 17 بود. در طبقه‌بندی نمره‌ها، نمره‌های 17-12 نشان‌دهندۀ وضعیت خوب، نمره‌های 11-6 نشان‌دهندۀ وضعیت متوسط و نمره‌های 5-0 نشان‌دهندۀ وضعیت ضعیف بود. این پرسشنامه براساس سرفصل وزارت بهداشت در درس داروشناسی تهیه شده است. روایی و پایایی پرسشنامه نیز بررسی شد. برای تعیین روایی پرسشنامه، پرسش‌ها در اختیار 10 نفر از اعضای هیئت علمی متخصص در این زمینه قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات درخواستی اعضا، روایی پرسشنامه تأیید شد. برای سنجش پایایی نیز، پرسشنامه در اختیار 20 نفر از پرستاران قرار گرفت و سپس ضریب آلفای کرونباخ آن محاسبه شد که عدد 0/75 به‌دست آمد. پژوهشگر پس از اخذ مجوزهای لازم از کمیتة اخلاق مرکز آموزشی تحقیقاتی و درمانی قلب و عرق شهید رجایی و معرفی‌نامه به بیمارستان قلب شهید رجایی مراجعه کرد و پس از تشریح اهداف پژوهش برای شرکت‌کنندگان و کسب رضایت شفاهی، پرسشنامه میان شرکت‌کنندگان توزیع و پس از تکمیل جمع‌آوری شد. داده‌ها پس از کدگذاری در نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 18 ثبت و با استفاده از آزمون‌های آماری مربع کای و رگرسیون خطی چندگانه تحلیل شد.
نتایج
در این مطالعه، 230 پرستار از بخش‌های بستری بیمارستان قلب شهید رجایی با میانگین سنی 5/82±30/95 بررسی شدند. بیشتر افراد (87 درصد) زن بودند. همچنین بیشتر افراد شرکت‌کننده در مطالعه دارای مدرک کارشناسی بودند. از نظر وضعیت استخدامی بیشتر افراد رسمی و افرادی که طرح دوره‌ای آموزشی را می گذراندند دارای کمترین تعداد بودند. بررسی افراد از نظر وضعیت شیفت کاری نشان داد که شیفت در گردش دارای بیشترین فراوانی بود. از متغیرهای دیگری که در این مطالعه بررسی شد وضعیت شرکت در کلاس‌های آموزشی شرکت‌کنندگان بود که بیشتر افراد سابقة شرکت در کلاس آموزشی را نداشتند. میانگین سابقۀ کار آنها 4/76±7/09 سال و متوسط سابقۀ کار در بخش فعلی 3/45±4/93 سال بود (جدول 1). بررسی میزان دانش دارویی پرستارانِ بخش‌های مختلف نشان داد که میانگین نمرة دانش دارویی پرستاران در بخشِ ICU بیشترین (4/24±9/00) و پرستاران بخش جراحی زنان کمترین (1/74±12/50) بوده است. همچنین، بررسی میانگین نمرات بر اساس بخش عمومی و ویژه نیز نشان داد که میانگین نمرۀ پرستارانِ بخش‌های ویژه و عمومی به‌ترتیب 3/32±11/8 و 2/61±10/43 بود که این اختلاف از لحاظ آماری معنی‌دار نبود (p=0/056) (جدول 2).
تحلیل داده‌ها برای مقایسه حیطه‌های مربوط به دانش داروشناسی در بخش عمومی و ویژه نیز انجام شد. نتایج نشان داد که در بخش سازوکار دارویی در بخش ویژه و عمومی وضعیت متوسط دارای بیشترین فراوانی بود و تفاوت آماری معنی‌داری با هم نداشتند. بررسی افرد در بخش عمومی و ویژه از لحاظ دستة دارویی نیز نشان داد که وضعیت خوب در دو بخش دارای بیشترین فراوانی بود. در حیطة عوارض دارویی و مراقبت پرستاری نیز، وضعیت متوسط دارای بیشترین فراوانی بود. بررسی وضعیت کلی داروشناسی در پرستاران بخش عمومی و ویژه نشان داد که در سطح وضعیت متوسط بودند. همچنین، بررسی افراد از نظر دانش داروشناسی نشان داد که بخش عمومی و ویژه از نظر میزان آشنایی کلی اختلاف آماری معنی‌داری نداشتند (جدول 3). ارتباط میان متغیرهای جمعیت‌شناختی با میزان دانش داروشناسی نیز بررسی شد. نتایج نشان داد که نمرة دانش داروشناسی با شرکت در کلاس‌های آموزشی ارتباط معنی‌داری دارد (p<0/001). اما ارتباط معنی‌داری میان متغیرهای جنس، سن، تحصیلات، سابقة کار، نوع استخدام و بخش با دانش دارویی پرستاران مشاهده نشد (جدول 4).
بحث
نخست بهتر است اهمیت دانش دارویی را در میان پرستاران بررسی کنیم. به بیان دیگر، در مرحلۀ اول باید به این پرسش بپردازیم که چه ارتباطی میان پرستاران بخش بستری و دانش دارویی می‌توان برقرار کرد. به نظر می‌رسد یکی از بهترین نقاط وصل منطقی را بتوان از رهگذر مفهوم «اخلاق مراقبت» تبیین کرد. هرچند معانی مختلفی برای مراقبت ارائه شده است، اما همگی آنها در یک عنصر با یکدیگر اشتراک دارند و آن نگران‌بودن یا آمادگی نگران‌شدن بابت موضوع مراقبت است. به بیان دیگر، مراقبت از دیگری با نگران‌شدن برای او ارتباطی نزدیک دارد. بر این مبنا، هر یک از متخصصان حوزۀ درمان را در شرایطی می‌توان موضوع بحث از اخلاق مراقبت دانست، چه آنکه دربارۀ بیماران، به‌ویژه بیماران ناتوان‌تر، نگران هستند (29) و در این میان پرستاران جایگاهی ویژه دارند. ویژه‌بودن این موقعیت از آن رو است که برخی نظریه‌پردازان ادعا کرده‌اند که مراقبت اساس و جوهرۀ پرستاری و نقطۀ تمرکز اصلی در این حرفه است (30).
برخی نظریه‌پردازان از این نیز فراتر رفته و ادعا کرده‌اند که وجه تمییز پرستاری از دیگر حرفه‌ها و تخصص‌ها را نه در کارکرد خاص آن بلکه در «هنر اخلاقی پرستاری» می‌توان یافت. منظور از این عبارت آن ویژگی‌ای است که پرستاران را به مراقبت از دیگر انسان‌ها متعهد می‌کند. تمرکز بر اخلاق مراقبت و نقش آن در پرستاری در آثار بسیاری از متفکران اخلاق پزشکی دیده می‌شود. اگرچه میزان اهمیتی که این نویسندگان برای اخلاق مراقبت و نقش آن در پرستاری قائل‌اند ممکن است متفاوت باشد، اما در همۀ این آثار بر اهمیت اساسی آن تأکید شده است (29).
گام بعدی برای پاسخ‌دادن به این پرسش که چه ارتباطی میان دانش دارویی و پرستاری وجود دارد، جست‌وجو در جایگاه خاص آگاهی و دانش در اخلاق مراقبت است. به بیان بسیاری از نویسندگانی که دربارۀ اخلاق مراقبت قلم زده‌اند، هرچند مراقبت از احساس نگرانی برای دیگران آغاز می‌شود، اما در همین نقطه باقی نمی‌ماند. مراقبت عناصر و پایه‌های گونه‌گونی دارد و دانش یکی از این پایه‌هاست (29).
برای مراقبت از کسی باید از چیزهای زیادی آگاهی داشت، از جمله از محدودیت‌ها و نیازهای آن فرد. آگاهی‌ای که از آن بحث می‌کنیم ممکن است عمومی و کلی یا اختصاصی و جزئی باشد که هر دوی آنها در کنار یکدیگر ضروری‌اند. به یقین، یک از اصلی‌ترین مسائل مربوط به بیمار، نیازها و محدودیت‌های دارویی او است. به این ترتیب، می‌توان گفت که دانش دارویی پرستاران رکن مهمی از اخلاق مراقبت، به‌مثابة یکی از کلیدی‌ترین عناصر پرستاری است (31).
براساس نتایج حاصل از مطالعۀ حاضر، میزان دانش دارویی پرستاران در حد متوسط بود. میانگین کلی نمرۀ دانش دارویی پرستاران بخش ویژه، بالاتر از نمرۀ پرستاران بخش عمومی بود، ولی این اختلاف از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. همچنین، میان بررسی حیطه‌های مربوط به دانش دارویی در بخش ویژه و عمومی تفاوت آماری معنی‌داری وجود نداشت. با توجه به نتایج حاصل به نظر می‌رسد که پرستاران بخش ویژه به‌دلیل حساسیت بالای این بخش اطلاعات دارویی بالایی دارند. همچنین، بررسی حیطه‌های مربوط به دانش دارویی نشان داد که در حیطه‌های سازوکار دارویی، عوارض دارویی و مراقبتهای پرستار، وضعیت دانش در حد متوسط بود. دانش پرستاران فقط در حیطۀ دستة دارویی وضعیت خوبی داشت. از میان متغیرهای جمعیت‌شناختی نیز، سابقۀ شرکت در کلاس‌های آموزشی با دانش دارویی پرستاران ارتباط آماری معنی‌داری داشت.
در مطالعۀ خواجه علی و بقایی میزان دانش داروشناسی پرستارانِ دو بخش ویژه و عمومی بررسی شد. نتایج نشان داد که دانشِ پرستاران بخش‌های عمومی و ویژه در حیطه‌های سازوکار اثر دارویی، دستۀ دارویی و میزان آشنایی با محاسبات دارویی در حد قابل قبولی بود (32). جباری و همکاران، به بررسی میزان رعایت اصول ایمنی بیمار در تزریق مواد حاجب داخل وریدی در بخش‌های رادیولوژی پرداختند. نتایج نشان داد که میزان رعایت پروتکل‌ها، تجهیزات و داروها به ترتیب 91/3 درصد، 69/4 درصد و 100 درصد بود. در مجموع، میزان رعایت موارد ایمنی 80/9 درصد بود. نتایج این مطالعه وجود نواقصی در تجهیزات همچون پالس اکسی‌متر و ECG را نشان داد. افزون بر این، مشخص شد که دستورالعملی واحد برای تزریق مواد حاجب داخل وریدی در بخش‌های بررسی‌شده وجود ندارد (33).
در مطالعۀ محمودی مرکید و همکاران، میزان رعایت استانداردهای تزریق ایمن از سوی پرستاران بررسی شد. عملکرد پرستاران در شیوۀ به‌کارگیری استانداردهای تزریقات ایمن در مرحلۀ قبل از تزریق، در 84/8 درصد از موارد در وضعیت نسبتاً مطلوب و در 15/2 درصد تزریقات در محدودۀ مطلوب قرار داشت. هیچ تزریقی در محدودۀ نامطلوب قرار نداشت. در مرحلۀ حین تزریق و پس از تزریق، بیشتر تزریق‌ها در محدودۀ مطلوب قرار داشتند. با توجه به این که در بررسی کلی، بیشتر تزریق‌ها در محدودۀ نسبتاً مطلوب قرار داشتند و از آنجا که سازمان بهداشت جهانی رعایت 100 درصد این استانداردها را مطلوب می‌داند و کوچک‌ترین شکست در رعایت آنها را عامل انتقال میکروب‌های انتقال‌یابنده از راه خون تلقی می‌کند، انتظار می‌رود پرستاران این استانداردها را به‌طور کامل رعایت کنند (34).
در بررسی داده‌های مربوط به عوامل مؤثر بر دانش پرستاران، از میان متغیرهای مورد بررسی، شرکت در کلاس‌های آموزشی با دانش پرستاران ارتباط آماری معنی‌داری داشت. نتایج مطالعۀ بیژنی و همکاران، که برای بررسی عوامل مؤثر در بروز اشتباهات دارویی انجام شده بود، نشان داد که نداشتن آگاهی و دانش کافی پرستاران با میزان خطای دارویی ارتباط دارد (35). در مطالعۀ دادگری و همکاران نیز، نتایج نشان‌دهندۀ تأثیر آموزش بر دانش و مهارت دارویی پرستاران است (36). نتایج مطالعۀ حاضر همسو با یافته‌های مطالعات پیشین است.
میان متغیرهای سن، جنس، تحصیلات، سابقۀ کار، شیفت کاری، نوع استخدام و بخش با دانش دارویی پرستاران ارتباط آماری معنی‌داری وجود نداشت. در مطالعة یوسفی و همکاران، وقوع خطاهای دارویی با سن و سابقة کار پرستاری ارتباطی نداشت (37).
در مطالعۀ حاجی بابایی و همکاران نیز، میان سن و سابقة کار با خطاهای داروی ارتباط آماری معنی‌داری مشاهده نشد (38). در حالی که مطالعة ایتو و همکاران در ژاپن نشان داد که سنوات خدمتِ بیشتر اشتباهات دارویی را کاهش می‌دهد (39)، در مطالعه شئو و همکاران، میان وقوع خطا و سابقة کار پرستاری و نوع بخش ارتباط معنی‌داری گزارش شد (40). نبود ارتباط میان سابقة کار و میزان خطاهای دارویی در این مطالعه احتمالاً می‌تواند ناشی از کمبود برنامه‌های آموزشی ضمن خدمت مدون باشد. در مطالعة یوسفی و همکاران، ارتباط معنی‌دار آماري میان وقوع خطاهاي دارویی و جنس وجود داشت و میزان خطاهـاي دارویـی در مردان بیشتر از زنان بود (37). در حـــالی کـــه در مطالعــة مرایان و همکاران، میزان خطاهای دارویی در زنان بیشتر از مردان بود (41). در مطالعة یوسفی و همکاران، تفاوت معنی‌دار آماري میان میزان خطاهاي دارویی افرادي که دورة بازآموزي در زمینـة دارودادن را گذرانده‌اند با پرستارانی که این دوره را نگذرانده‌اند وجود ندارد، در حالی که در مطالعة حاجی بابایی و همکاران، پرسـتارانی که کلاس آموزشی در زمینة دارودادن را گذرانـده‌انـد خطاهـاي دارویی کمتري داشته‌اند (37).
بررسي نتايج به‌دست‌آمده از اين پژوهش نشان داد كه پرستاران شركت‌كننده در اين تحقيق به‌شدت نیازمند آموزش در زمينة دانش دارویی هستند. پژوهش‌هاي متعدد ديگري در دنيا، با تأكيد بر ضرورت توجه به نيازهاي آموزشي پرستاران و دانشجويان پرستاري در مورد دانش و مهارت در محاسبۀ دوز داروها، انجام شده است (42، 4).
نتیجه‌گیری
با توجه به اهمیت دانش دارویی در اخلاق مراقبت و نتایج حاصل از این پژوهش دربارۀ تأثیر آموزش بر بالارفتن دانش دارویی پرستاران، پیشنهاد می‌شود برگزاری کلاس‌های بازآموزی برای پرستاران در دستور کار نهادهای مرتبط قرار گیرد تا از این راه به آرمانِ تکریم بیماران و پاسداشت حقوق آنها نزدیک‌تر شویم. از آنجا که سطح دانش پرستاران نقش مهمی در تجویز صحیح دارو دارد، پیشنهاد می‌شود مدیران پرستاری و سوپروایزرهای آموزشی بــا تدوین برنامه‌های آموزش ضمن خدمت و تهیة کتابچه‌های آموزشی و پوســترها، در راستای ارتقای دانش داروشناســی پرستاران گامی مؤثر بردارند.
تشکر و قدردانی
مقالۀ حاضر، حاصل طرح تحقیقاتی پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد است. از معاونت محترم پژوهشی مرکز آموزشی تحقیقاتی و درمانی قلب و عروق شهید رجایی که با حمایت‌های خود زمینۀ انجام‌شدن آن را فراهم کردند، قدردانی می‌کنیم. همچنین، از همۀ پرستاران شرکت‌کننده در این تحقیق صمیمانه متشکریم.
تعارض منافع
نویسندگان هیچ گونه تعارض منافعی در خصوص این پژوهش ندارند.