حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی متعلق به حوزۀ «بایدانگار» است. در این رشته، هدف آن است که وضعیتی اخلاقاً یا قانوناً دلخواه ایجاد شود، نه آنکه فقط وصف آنچه موجود است برود. از تفاوت میان حقوق زیست‌پزشکی و اخلاق زیست‌پزشکی در می‌گذریم، که در مجالی دیگر باید از آن گفت، اما وجه مشترک این دو زیرحوزۀ، علاوه بر بایدانگاری، آن است که محدود به حدودی مهم هستند. این محدودیت‌ها اما بسیار نافعند و آگاهی و بهره‌برداری از آنها بسی بر توانایی حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی می‌افزاید. یک محدودیت از موضوع این حوزه ناشی می‌شود. داده‌های علوم زیستی و واقعیت فنون زیستی همگی «است‌انگار»ند. علوم و فنون زیستی علوم و فنونِ این جهان ممکن‌اند. در این قلمرو، همۀ سعی عالمان به موضوع آن است که توصیفی صحیح و صادق از آنچه هست ارائه بدهند و آن را در عمل به خدمت گیرند. حقوق و اخلاق در این قلمرو، همانند همة قلمروهای دیگر در این جهان، نمی‌توانند و نباید «داده‌های» علمی و فناورانه را نادیده بگیرند، چه کمترین ضرری که متوجه آنها می‌شود ناکارآمدی دستورات و توصیه‌هایشان است. از دیگر سو، روی سخن حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی با آدمیان است. حتی هنگامی که موضوع علوم و فنون زیستی حیوانات و طبیعت است، مخاطب همچنان انسان‌ها هستند. در واقع، در اینجا نیز نگاه و رفتار مطلوب انسان با حیوان و طبیعت موضوع سخن است. بنابراین، علوم و فنون زیستی مسائلی را در زندگی آدمیان به وجود آورده و می‌آورند که حقوق یا اخلاق در پی حل آنها هستند. آدمی اما خود یکی از اعضای به‌غایت پیچیدۀ این جهان ممکن است. راهبری این موجود نیازمند شناختی بسیار دقیق و عمیق از اوست. چنین شناختی را علومی همچون فلسفه، تاریخ، جامعه‌شناسی، روانشناسی و اقتصاد فراهم می‌آورند. این علوم نیز «است‌انگار» هستند، در پی وصف دقیق و صادق وجوه مختلف آدمی‌اند. تحلیل‌ها و احکام حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی بدون آگاهی از توصیفات قرین به حقیقت از «انسانِ» مواجه با پیامدهای علوم و فنون زیستی نه تنها کارآمد نخواهد بود که از راهبری پیشروانۀ آدمیان در این معرکۀ خطرخیز و هزینه‌زا در خواهد ماند. حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی محدود اما زیباست. قواعد بایدانگار این حوزه در بستر و شبکۀ داده‌های است‌انگار می‌تواند معنای انسانی و جهت مطلوب بیابد. ذکر محدودیت‌های این حوزه از زبان عالمان حوزه‌های است‌انگار به معنای کشف «پویش» حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی است. از این رو، امیدواریم و چشم‌انتظار پژوهش‌هایی از سوی عالمان علوم یادشده پیرامون ادعاهای بایدانگارِ حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی. جامعه‌شناسان، مردم‌شناسان، جمعیت‌شناسان، روانشناسان، روانشناسان اجتماعی، مورخان، اقتصاددانان، فیلسوفان و مانند ایشان در باب ادعاها، احکام و به طور کلی نسبت هندسی حقوق و اخلاق زیست‌پزشکی با انسان و جهان ممکنِ پیرامونش چه تحلیل و ارزیابی‌ای دارند؟
سخن سردبیر
سخن سردبیر | صفحات: ۱ - ۱
- محمد راسخ - استاد دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی [rasekh.m@gmail.com]
- محمدجلال عباسی شوازی - استاد جمعیت‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران